Αν περάσεις μια ώρα σε οποιοδήποτε αεροδρόμιο, εμπορικό κέντρο, θεματικό πάρκο ή αθλητική εκδήλωση, θα βρεις σάντουιτς διπλοτυλιγμένα σε πλαστικό, σαλάτες ντυμένες με φελιζόλ και τα πανταχού παρόντα πηρούνια και μαχαίρια μιας χρήσης.
.
Αυτά τα είδη συμβάλλουν στους 350 εκατομμύρια τόνους πλαστικού με βάση το πετρέλαιο που παράγονται παγκοσμίως κάθε χρόνο, μεγάλο μέρος των οποίων καταλήγει στους ωκεανούς μας, στις χωματερές μας και τελικά στο σώμα μας. Τα βιώσιμα υποκατάστατα έχουν παραμείνει όνειρο απατηλό — λίγα υλικά είναι τόσο εύκολα και φθηνά στην παραγωγή τους. Όμως, καθώς αυξάνεται ο αριθμός των πόλεων και των χωρών που θεσπίζουν απαγορεύσεις στα πλαστικά μιας χρήσης, τόσο αυξάνεται η πίεση – και τα πιθανά κέρδη – που εμπλέκονται στην εύρεση μιας πιο βιώσιμης εναλλακτικής λύσης.
Στη βορειοανατολική Γερμανία, οι εργαζόμενοι βάζουν τις τελευταίες πινελιές σε ένα εργοστάσιο 2.000 τετραγωνικών μέτρων που ο Eduardo Gordillo πιστεύει ότι θα μπορούσε να κατασκευάσει αυτήν την εναλλακτική λύση. «Θέλουμε να κάνουμε το πλαστικό μιας χρήσης περιττό παγκοσμίως», λέει ο Διευθύνων Σύμβουλος της startup καθαρής τεχνολογίας Bio-Lutions. Από αυτόν τον μήνα, το εργοστάσιό του θα αρχίσει να παράγει βιώσιμες συσκευασίες τροφίμων φτιαγμένες από αγροτικά απόβλητα.
Με έδρα το Schwedt, μια μικρή πόλη στην ιστορική περιοχή Uckermark κοντά στα πολωνικά σύνορα, το εργοστάσιο του Gordillo θα επεξεργάζεται άχυρο σιταριού, κοτσάνια από γογγύλια, στελέχη ντομάτας και άλλα απόβλητα πλούσια σε φυτικές ίνες που απορρίπτουν οι ντόπιοι αγρότες, καθώς και απορρίμματα κάνναβης από ένα κοντινό εργοστάσιο ινών κάνναβης. «Όλα σε ακτίνα μικρότερη από 100 μίλια, έτσι ώστε η μεταφορά να μην εξουδετερώνει το ισοζύγιο CO2 μας», λέει ο Gordillo. Οι εργαζόμενοι στο νέο εργοστάσιο θα πλένουν και θα θρυμματίζουν τα αγροτικά απόβλητα και θα τροφοδοτούν τις ίνες μέσω μηχανών από χάλυβα που φτάνουν ως τους ώμους και μοιάζουν με θρυμματιστές ξύλου. Μέσω μιας κατοχυρωμένης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μηχανικής διαδικασίας που δεν χρησιμοποιεί τοξικά χημικά, τα απόβλητα χωρίζονται σε αυτοδεσμευτικές ίνες που οι εργαζόμενοι στη συνέχεια καλουπώνουν σε διάφορα σχήματα.
Μέσω Zoom, ο Gordillo δείχνει κύπελλα γεμάτα με κομμάτια σιταριού και άχυρου, και στη συνέχεια τα τελικά προϊόντα: χρωματιστές πήλινες γλάστρες, πιάτα και δίσκους που μοιάζουν σαν σκληρό χαρτόνι. (Για να προστατεύσει την κατοχυρωμένη διαδικασία του, δεν αποκαλύπτει λεπτομέρειες σχετικά με το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ούτε επιτρέπει σε δημοσιογράφους να επισκεφθούν τη νέα εγκατάσταση χωρίς να υπογράψουν συμφωνητικό εμπιστευτικότητας).
Η Bio-Lutions έχει αναπτύξει τη νέα διαδικασία με τη Zelfo Technology, μια εταιρεία μηχανικών με έδρα το Schwedt που παράγει βιώσιμες αυτοδεσμευτικές ίνες. Πέρυσι, οι εταιρείες κέρδισαν το Βραβείο Καινοτομίας του Βραδεμβούργου για την εφευρετικότητα. «Θα ξεκινήσουμε με δοχεία για φρούτα, λαχανικά και κρέας», λέει ο Gordillo. Μέχρι το φθινόπωρο, σχεδιάζει να προσθέσει μαχαιροπίρουνα μιας χρήσης και καπάκια για ποτήρια στο ρόστερ του – ακριβώς το είδος των προϊόντων για τα οποία οι εταιρείες προσπαθούν να βρουν εναλλακτικές λύσεις χωρίς πλαστικό. (Να σημειώσουμε όμως ότι το υλικό δεν θα είναι κατάλληλο για ζεστά ροφήματα ή φαγητό γιατί θα αποσυντεθεί.)
Ξεπερνώντας το greenwashing
Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις «βιοδιασπώμενων» και «βιοπλαστικών» προϊόντων που παρουσιάζονται ως οικολογικά, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι αυτοί οι όροι δεν ορίζονται με σαφήνεια. Επιπλέον, ακόμη και τα αληθινά βιοπλαστικά έχουν καλά τεκμηριωμένα προβλήματα – πολλά απαιτούν πολύτιμους πόρους, χημικά, γενετικά τροποποιημένα βακτήρια ή τεράστιες ποσότητες ενέργειας και συχνά αλλοιώνονται στις υψηλές θερμοκρασίες των βιομηχανικών εγκαταστάσεων κομποστοποίησης.
Αλλά ο Gordillo ισχυρίζεται ότι τα προϊόντα του είναι πραγματικά κομποστοποιήσιμα και ότι η διαδικασία κατασκευής τους απαιτεί μόνο τέσσερα λίτρα νερού ανά κιλό τελικού προϊόντος, αν και οι ισχυρισμοί του είναι αδύνατο να επαληθευτούν έως ότου η συσκευασίες του βγουν στην ευρωπαϊκή αγορά. «Μπορείτε πραγματικά να τα θάψετε στην αυλή σας και μετά από περίπου τέσσερις μήνες, θα έχουν διαλυθεί», λέει. Αν ένα ζώο ή ακόμα και ένας άνθρωπος έτρωγε και χώνευε το υλικό αυτό, λέει, δεν θα τους έβλαπτε.
Το προϊόν του Gordillo μπαίνει στην αγορά σε μια κομβική στιγμή. Καθώς πόλεις και χώρες σε όλο τον κόσμο παλεύουν με τους χώρους υγειονομικής ταφής που έχουν φτάσει στα όρια της χωρητικότητάς τους και τα στάσιμα συστήματα ανακύκλωσης, οι νόμοι κατά των πλαστικών μιας χρήσης πληθαίνουν. Η Ρουάντα, η Κένυα, η Ταϊβάν και αρκετές ινδικές πολιτείες υιοθέτησαν νωρίς την πλήρη ή μερική απαγόρευση πλαστικών μίας χρήσης. Τώρα, μια σειρά από άλλες πόλεις και χώρες είναι έτοιμες να τις ακολουθήσουν.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί να καταργήσει σταδιακά τα πλαστικά μίας χρήσης τα επόμενα χρόνια και από τον Ιούλιο του 2021 έχει απαγορεύσει αντικείμενα όπως πλαστικά πιάτα, μαχαιροπίρουνα, q-tips, καλαμάκια, μπαλόνια και ποτήρια από φελιζόλ. Στη Γερμανία, επιτρέπεται στους προμηθευτές να εξαντλήσουν τα υπάρχοντα αποθέματά τους σε αυτά τα είδη, αλλά τους απαγορεύεται ήδη να αγοράζουν ή να παράγουν περισσότερα. Ο Καναδάς θα εφαρμόσει απαγόρευση σε μισή ντουζίνα κοινά πλαστικά αντικείμενα μιας χρήσης φέτος. Η Κίνα απαγόρευσε τις πλαστικές σακούλες και τα σκεύη στις μεγάλες πόλεις το 2020 και οι μεγάλες αλυσίδες άρχισαν να συμμορφώνονται, αν και τα μικρότερα, ανεξάρτητα καταστήματα μένουν πίσω. Ακόμη και στις ΗΠΑ, τον μεγαλύτερο παραγωγό και χρήστη πλαστικών στον κόσμο, οι νομοθέτες προσπάθησαν να θεσπίσουν εθνικές απαγορεύσεις πλαστικών μίας χρήσης, αλλά μέχρι στιγμής χωρίς επιτυχία.
Οι εταιρείες, επίσης, έχουν αρχίσει να πιέζουν τους πελάτες να φέρνουν τα δικά τους επαναχρησιμοποιήσιμα δοχεία, αν και οι περισσότερες εξακολουθούν να προσφέρουν την επιλογή των αναλώσιμων. Η ανάγκη να βρεθούν εναλλακτικές λύσεις είναι επείγουσα — και περίπλοκη. Ποιο φιλικό προς το περιβάλλον δοχείο θα εμποδίζει τα μήλα από το να σπάσουν κατά τη μεταφορά; Πώς προστατεύεται το φρέσκο κρέας από το να χαλάσει χωρίς πλαστικό;
Η μπαγάση, το ινώδες απόβλητο προϊόν που μένει μετά τη συμπίεση του ζαχαροκάλαμου, του ξύλου και του μπαμπού, έχει εμφανιστεί ως εναλλακτική λύση αντί του πλαστικού, αλλά τα προϊόντα έχουν επικριθεί για τη συχνά θολή προέλευσή τους και την επεξεργασία που απαιτεί υπερβολικούς πόρους. Για παράδειγμα, όταν ένα γερμανικό εργαστήριο έβαλε στο μικροσκόπιο δώδεκα κύπελλα μπαμπού που διατέθηκαν στο εμπόριο ως βιώσιμα, οι ερευνητές βρήκαν συνθετικά συστατικά και τοξικές χημικές ουσίες όπως η φορμαλδεΰδη. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα κύπελλα είχαν εσφαλμένη επισήμανση και δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις ως βιώσιμα σύμφωνα με τον νέο νόμο.
Μια αναδυόμενη αγορά
Ο Gordillo μετακόμισε από την Κολομβία στο Αμβούργο της Γερμανίας, για να παντρευτεί τον έρωτα της ζωής του. Στην αρχή της καριέρας του, σχεδίαζε standup θήκες για κοσμήματα και καλλυντικά που συχνά απορρίπτονταν μετά από μια σεζόν. Η γέννηση της κόρης του τον οδήγησε να αμφισβητήσει την καριέρα του. «Τι είδους πλανήτη της αφήνω;» ρώτησε τον εαυτό του.
Αποφάσισε να θέσει τις δεξιότητές του στον βιομηχανικό σχεδιασμό στην υπηρεσία της βιωσιμότητας. Το 2017, κατασκεύασε την πρώτη του μονάδα παραγωγής για κομποστοποιήσιμη συσκευασία στην Μπανγκαλόρ της Ινδίας, χρησιμοποιώντας παρόμοια τεχνολογία με τη νέα στη Γερμανία. Εκείνη την εποχή, η κυβέρνηση της πολιτείας της Νότιας Ινδίας είχε ανακοινώσει την απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης. Ο Gordillo ήταν ενθουσιασμένος για τις προοπτικές του στην αγορά και σχεδίαζε να παράγει έως και 20.000 τόνους συσκευασίας ετησίως. Η αγορά κελύφους καρύδας και μίσχων μπανάνας από κοντινούς αγρότες θα δημιουργούσε μια κατάσταση όπου όλοι θα κέρδιζαν, ήλπιζε, «επειδή αυτά είναι αγροτικά απόβλητα που πρέπει να απορρίψουν και τώρα θα τους παρείχαν πρόσθετο εισόδημα».
Αλλά στο πρώτο του έτος κατάλαβε τις προκλήσεις της προσπάθειας να μεταμορφώσει ένα εδραιωμένο σύστημα. «Η ινδική κυβέρνηση δεν εφάρμοσε την απαγόρευση», λέει. «Πρακτικά δεν βλέπεις καμία διαφορά στην Ινδία. Υπάρχουν πλαστικά σκουπίδια παντού». Στη συνέχεια εμφανίστηκε η πανδημία, και μαζί της, μια ταχεία αύξηση των πλαστικών μιας χρήσης παγκοσμίως.
Έχει λόγους να πιστεύει ότι η Γερμανία θα διδαχθεί από αυτά τα λάθη, επειδή η απαγόρευση έχει ήδη τεθεί σε ισχύ εκεί. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα εφαρμόσει τους νέους νόμους!» λέει με πεποίθηση. «Οι μεγάλες αλυσίδες αναζητούν επειγόντως εναλλακτικές συσκευασίες». Στόχος του είναι να παράγει 3.000 τόνους κομποστοποιήσιμης συσκευασίας φέτος και να τις πουλήσει σε υπηρεσίες παράδοσης τροφίμων, παραγωγούς τροφίμων και σούπερ μάρκετ. Πολλές εταιρείες έχουν ήδη επενδύσει στις γερμανικές εγκαταστάσεις του.
Ένας άλλος λόγος που το προϊόν του δεν κέρδισε μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς στην Ινδία είναι η τιμή: το υλικό του είναι ελαφρώς πιο ακριβό από το πλαστικό και αυτό θα ισχύει και στο νέο εργοστάσιο. «Στην Ευρώπη, ένα πλαστικό δοχείο για λαχανικά κοστίζει περίπου πέντε λεπτά. Το δικό μας είναι περίπου έξι ή επτά λεπτά». Αυτό καθιστά την πολιτική ακόμη πιο σημαντική – για να πετύχουν προϊόντα όπως το δικό του, τα πλαστικά μιας χρήσης πρέπει να καταργηθούν σταδιακά.
Αυτή είναι η ιστορία μιας οικολογικής καινοτομίας που φέρει τα σημάδια μιας αληθινής λύσης: ένα κομποστοποιήσιμο, ανακυκλωμένο προϊόν που προέρχεται από τοπική πηγή και παράγεται με ελάχιστους πόρους. Αποτελεί όμως και ένα μάθημα για τις προκλήσεις που θέτει ένα μεγαλύτερο πρόβλημα: Όσο ο κόσμος επιλέγει τη φθηνότερη λύση, το πλαστικό κερδίζει. Κι ας μας κοστίζει περισσότερο μακροπρόθεσμα.
Αυτόν τον Φεβρουάριο, τα έθνη θα συναντηθούν στη Συνέλευση του ΟΗΕ για το Περιβάλλον στο Ναϊρόμπι για να συζητήσουν μια παγκόσμια συνθήκη για τα πλαστικά. Αναγνωρίζοντας ότι το ζήτημα έχει γίνει τόσο επείγον και διαδεδομένο όσο η κλιματική κρίση, τα Ηνωμένα Έθνη θα επιδιώξουν να καταλήξουν σε μια διεθνή συμφωνία για τον περιορισμό, για πρώτη φορά, της παραγωγής πλαστικού παγκοσμίως, παρόμοια με τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα. Ο Τζο Μπάιντεν έχει δηλώσει την υποστήριξή του και φαίνεται να βλέπει ένα παράθυρο ευκαιρίας για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα. «Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα εργαλείο που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να προστατεύσουμε τους ωκεανούς μας και όλη τη ζωή που συντηρούν, από τις αυξανόμενες παγκόσμιες βλάβες της πλαστικής ρύπανσης», δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken στο Ναϊρόμπι τον Νοέμβριο. «Είναι ζωτικής σημασίας η συμφωνία να καλεί τις χώρες να αναπτύξουν και να επιβάλουν ισχυρά εθνικά σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος στην πηγή του».
